Y Ddwy Chwaer
Golygwyd gan Cranogwen (Sarah Jane Rees)
Y Ddwy Chwaer - Y Frythones Cyfrol 1 Rhif 1, Ionawr 1879 - Ffeithiau Hanesyddol
Yn y flwyddyn 1536, yn ystod teyrnasiad yr anwadal a'r nwydlawn frenin, Harri yr Wythfed, pan nad oedd dyogelwch dynion, a meddianau ond drychfeddyliau gogoneddus yn ymddangos yn unig ar glogwyni breuddwydion y nos, neu yn hofran yn ngwaelodion cymoedd dychymygion y dydd, i broffwydi a beirdd, safai y bwthyn isel cyffredin a gwledig yr olwg arno, ar lan y môr ar ochr ddwyreiniol Kent. Yr oedd ei sefyllfa yn unig i'r eithaf; y môr eang o'i flaen, yn chwythu ei ewyn i fynu i'w ffenestri, a rhu y tonau oddidano, wrth ymosod ar y creigiau ysgythrog ac oesol, yn peri i ddaear a nefoedd ymddangos, y naill yn gwgi a'r llall yn crynu o arswyd. Yr oedd yr holl olygfa gan fynychaf yn peri braw a synedigaeth.
Yn eistedd ar y ddaer las o flaen y bwthyn, ac yn edrych allan yn awyddus a chraff tua'r môr, ar fonwes aflonydd yr hwn yr oedd pelydrau olaf yr haul yn awr yn disgyn yn lledorweddog, yr oedd dwy ddynes, gallwn eu galw yn ddwy foneddiges, yr hynaf oddeutu 21ain oed, yn ddynes ieuanc brydweddol iawn yr olwg, ei gwyneb yn brydferth a theg, ond yn bur llwyd, ac yn dwyn arno argraff o brudd-der diamheuol, Yr oedd ei phen yn gorphwys ar ei llaw, ei llygaid tyner a llawn yn llaith gan ddagrau, a'i gwallt yn disgyn yn gydynau annhrefnus oddidan ei het wellt. Llances anwyl yr olwg arni oedd y llall, prin yn bymtheg oed; ei gwyneb o'r bron fel gwyneb cerub, a'i gwên lawen, oleu, ysgafn-galon, yn ffurfio gwthgyferbyniad neillduol i ddifrifwch dwys ei chwaer.
“Mary,” meddai y flaenaf, “rwy'n ofni na ddaw Ernest yn ol heno: 'rwy'n methu yn deg a darganfod y bad ac y mae fy ysbryd yn ymollwng wrth feddwl treulio oriau meithion y nos hon eto, at y pedair o'r blaen, heb ei weled. O! Mary, y mae yn beth enbyd i fod yn rhwym wrth un y mae ei fywyd wedi ei fforffedu i'w wlad, pob cam iddo hyd lwybr llawn o beryglon, a'r bywyd y mae yn ei arwain yn ei wneuthur yn agored i warth sicr, ac o bosibl, i angau gwaradyddus. Mor annyoddefol yw meddwl fod fy anwyl, fy ngymhar Ernest, yr hwn unwaith a droai mewn llysoedd gwychion, yn nghwmni pendefigion arglwyddi, yn uwchaf o'r rhai uchel, yn cael ei edmygu gan bawb a'i gwelent, ei fod yn awr wedi ei ddarostwng mor isel fel ag i fod yn — forleidr, yn fradwr i'w frenin ac i'w wlad, a gwobr wedi ei chynyg am ei fywyd, a'r rhai unwaith a ymdorheulent yn ei ffafrau, ie, yn wir, a lyfent y llwch oddidan ei draed, yn awr fel cynifer o helgwn yn ei erlid eu goreu. Y mae ffawd hyd yn hyn wedi ei lwyddo yn ei anturiaethau, ond y mae gormod yn dyheu am ei ddinystr, ac yn sychedu am ei waed, iddo allu dianc ar eu cynllwynion lawer yn hwy. O'r anwyl! mor ddirboenus ydyw fod yn sydd yn cael ei garu mor angherddol yn cael ei amgylchynu gan y fath beryglon, ac i feddwl, bob tro y bydd yn troi i ffwrdd, y gall mai heno fydd yr olwg olaf arno.”
Erbyn hyn, yr oedd ei theimladau wedi ei llwyr orchfygu, a'i dagrau yn llifo fel dwfr gwlaw hyd ei gruddiau gwelw, tra y ceisiai Mary ei chwaer, trwy bob tynerwch y medrai ei arfer, leddfu ei gofid, a chwalu yr ofnau yr oedd ei chalon ieuanc ei hun yn cyfranogi yn helaeth o honynt.
“Cedwch, eich ysbryd i fynu, fy anwyl Kate,” meddai'r llances serchog, “fe ddaw Ernest yn ol eto, chwi gewch weled, ac yna ni a arferwn bob dylanwad a fyddo bosibl i gael ganddo roddi y gwaith hwn, y sydd mor annyoddefol o ddarostyngol a phoenus iddo ef ac i ninau, i fynu. Sychwch! eich llygaid, anwylaf K